فقط بذار بابات بياد...

«زن روز»نوشت: با وجود اين که از نظر بسياري از والدين، تنبيه کردن هم يکي از شيوه هاي تربيتي است، اما آن چه که مهم است چگونه تنبيه کردن است؟ آيا تنبيه بدني هم مي تواند راه مطمئني براي تربيت درست فرزندمان باشد؟ احتمالاً  پاسخ بسياري از والدين حتي آن هايي که کودکانشان را کتک مي زنند منفي است و نتايج تحقيقات هم اين مسئله را تاييد مي کند که کودکان تا سن ۱۲ سالگي برداشت درستي از تنبيه ندارند و به تشويق بيش از تنبيه واکنش نشان مي دهند، محققان با بررسي مغز کودکان دريافتند که تشويق کودکان در سن ۸ سالگي باعث تحريک مراکز ويژه رفتاري در مغز مي  شود و کودک رفتارهاي مثبت خود را که تشويق شده، دوباره تکرار مي کند. اين در حالي است که تنبيه کردن چنين تاثيري ندارد و کودک در اين سن نمي تواند درک کند اگر به خاطر اشتباهي تنبيه شد نبايد دوباره آن را تکرار کند. ولي مسئله اين جاست که گاهي کودکان آن قدر بازي گوشي و آن قدر خرابکاري مي کنند که والدين ناخواسته مجبور مي شوند کودکشان را کتک بزنند يا او را در حمام و انباري حبس کنند، اما جايگزين هاي زيادي براي تنبيه کودکان وجود دارد که به مراتب موثرتر و لطيف تر از تنبيه بدني است که در ادامه به تعدادي از آن ها خواهيم پرداخت ولي قبل از آن نکات قابل توجهي درباره چگونه تنبيه کردن کودکان وجود دارد که ابتدا به آن ها اشاره مي کنيم:

يک بار کودکي را مشاهده کردم که به جاي استفاده از قاشق سعي مي کرد با دست غذا بخورد و به حرف ديگران براي استفاده از قاشق توجهي نمي کرد که در نهايت والدينش او را به اين صورت تنبيه کردند؛ «تا مدتي نمي تواني از اسباب بازي جديدت استفاده کني و از دوچرخه هم خبري نيست!» و در جواب کودکشان که با معصوميت مي گفت:« ببخشيد» پاسخ دادند: «اگر هم زياد اصرار کني، از بازي هاي ديگر محروم مي شوي!» سپس شروع کردند به سخنراني براي کودکشان که گاهي شيطان در جلد بچه ها مي رود و آن ها را مجبور به انجام کارهاي بد مي کند ولي در پاسخ آن ها کودک جواب داد: «فعلاً که شيطون تو جلد خودتون رفته!» و اين يک حقيقت است که اگر از تنبيه بيش از حد استفاده کنيد، نه تنها به نتيجه دلخواه نمي رسيد بلکه تنبيه اثر خودش را از دست مي دهد و در مواردي نتيجه عکس خواهد داد.

وقتي کودکي کار اشتباه و خطرناکي را انجام مي دهد، وظيفه ما به عنوان والدين فقط اين نيست که با فرياد به او بگوييم: «بس کن» بلکه وظيفه داريم در مقابل به او بگوييم: چه کاري را بکند و او را به خاطر انجام کار درست تشويق کنيم؛ مثلاً اگر کودکي با بي احتياطي وسط خيابان مي پرد، به جاي فرياد زدن و سرزنش کردنش، نحوه رد شدن صحيح از خيابان را به او آموزش دهيد.

بسياري از والدين وقتي کودکشان کار اشتباهي را انجام مي دهد به او مي گويند: «فقط صبر کن بابات بياد!» «اگه اين کار را انجام بدي وقتي مامانت اومد بهش مي گم!» «باشه هر کاري دوست داري انجام بده منم فردا نمي برمت پارک» به نظر شما اشکال اين جمله ها چيست؟! پاسخ اين است که اين جمله ها تنبيه کودک را به آينده موکول مي کند و به همين خاطر اثري ندارد بنابراين براي اثربخش بودن تنبيه يا تشويق بهتر است بلافاصله آن را انجام دهيد.

سعي کنيد مانند طبيعت باشيد، مثلا همه کودکان مي دانند اگر از طبقه چهارم پايين بپرند احتمالا زنده نخواهند ماند و در اين باره کسي با آن ها شوخي ندارد، شما هم مي توانيد با عمل کردن به حرفتان، مانند طبيعت قابل پيش بيني باشيد. اما به ياد داشته باشيد که تنبيهات شما بايد منصفانه باشد و البته فراموش نکنيد درباره تعهدات خود براي تشويق کردن کودکتان هم مانند طبيعت قابل پيش بيني باشيد.

۱ - محروم کردن موقتي: روش محروم کردن موقتي يکي از جايگزين هاي مناسب براي تنبيه بدني کودک است و به اين صورت است که شما کودکتان را براي مدتي از فعاليتي محروم مي کنيد البته اين محروميت بايد به گونه اي باشد که کودک شما احساس کند چيز باارزشي را از دست داده است. لطفا در استفاده از اين روش به اين نکات توجه کنيد:

الف) دلايل محروميت را براي کودک توضيح دهيد: قبل از انجام هر اقدامي به کودکتان بگوييد علت محروم شدن او، انجام فلان رفتار اشتباه بوده است و اين محروميت براي ترک رفتار نادرستش لازم است. البته دقت کنيد که در ابتدا از اين روش فقط براي يک رفتار اشتباه استفاده کنيد و بعد از اصلاح آن رفتار، به سراغ رفتارهاي نادرست ديگرش برويد و به ياد داشته باشيد در صورت استفاده زياد، اين روش نيز مانند ديگر شيوه ها اثرش را از دست مي دهد و بي نتيجه مي  شود.

ب)محل اخراج: در انتخاب محل تنبيه دقت کنيد زيرا محل اخراج کودک بايد جايي باشد که کودک احساس کند از چيزي محروم شده؛ مثلا براي کودکي که از هر موقعيتي استفاده مي کند و به کوچه مي رود، بستن در حياط به عنوان تنبيه کار درستي نيست؛ زيرا شما همان چيزي را به او مي دهيد که دنبالش است. نکته بعدي اين است که محل اخراج نبايد تاريک و ترسناک باشد، مثلا حمام تاريک براي تنبيه کودک مناسب نيست.

ج)مدت تنبيه: بعضي والدين براي تنبيه يک کودک دوساله مدت زمان يک ربع يا نيم ساعت را در نظر مي گيرند! در حالي که بايد براي هر سال، يک دقيقه تنبيه در نظر بگيريد،مثلا براي يک کودک دو ساله دو دقيقه تنبيه کافي است و براي يک کودک پنج ساله پنج دقيقه زمان مناسبي است.

د)مقاومت: اما اگر کودک شما در مقابل تنبيه مقاومت کرد، مثلا از محل اخراج فرار کرد، به او بگوييد که يک دقيقه ديگر به تنبيه‌اش افزوده مي شود و مثلا به جاي چهار دقيقه پنج دقيقه حق بازي ندارد. البته به ياد داشته باشيد دقايق اضافي نبايد بيش از سه دقيقه شود زيرا در اين صورت اثرش را از دست مي دهد.

۲ -عصباني شويد: بعضي از کودکان خيلي لجباز هستند به گونه اي که انجام روش هاي ذکر شده، تاثيري بر آن ها ندارد، در اين صورت اگر شما مقداري عصباني شويد اشکالي ندارد و همين که شما به کودکتان با قاطعيت بگوييد: «ديگه دارم از دستت عصباني مي شم!» مقاومتش را در هم مي شکنيد.

۳ - از کودک رفع مسئوليت نکنيد: نکته بعدي اين است که نگذاريد تنبيه کودک راهي باشد براي فرار از مسئوليت. مثلا اگر او در حين جمع کردن اسباب بازي هايش، کار بدي انجام داد، او را تنبيه کنيد و دوباره بعد از تنبيه او را مجبور کنيد کارش را ادامه دهد؛ زيرا ممکن است او ياد بگيرد براي فرار از مسئوليت کار بدي انجام دهد تا تنبيه شود و در حين تنبيه استراحت کند.

۴ - تصحيح رفتار اشتباه: اما روش ديگر جايگزين براي تنبيه کودکان، تصحيح رفتار اشتباه است. انجام اين روش به اين صورت است که شما از پيامدهاي طبيعي براي از بين بردن رفتار اشتباه کودکان استفاده مي کنيد، مثلا براي کودکي که روي ديوار نقاشي مي کند، اين روش مي تواند مفيد باشد به اين صورت که شما از کودک مي خواهيد قسمت نقاشي شده را با دستمال تميز کند و اگر او انجام اين کار را بلد نيست به او آموزش دهيد و در صورت مقاومت دستانش را بگيريد و او را مجبور به تميز کردن ديوار کنيد. هنگامي که ديوار را کاملا تميز کرد، به او بگوييد: عزيزم ديوار خيلي تميز شده، حالا ازت مي خوام بقيه ديوار را هم تميز کني! و اگر دفعه بعد باز هم ديوار را کثيف کرد دوباره او را مجبور به تميز کردن کنيد. البته براي استفاده از اين روش نکاتي وجود دارد که در ادامه به آن اشاره مي کنيم:

الف) جبران اشتباه: از کودکتان بخواهيد کار بدش را جبران کند، مثلا به خاطر حرف بدي که زده است معذرت خواهي کند يا اگر تمام ظرف ها را ريخته، آن ها را جمع کند.

ب) تمرين رفتار مثبت: حتما شما هم به خاطر داريد هنگامي که در مدرسه کلمه اي را غلط مي نوشتيم، معلم مجبورمان مي کرد مثلا املاي درست آن کلمه را ده بار بنويسيم، انجام اين روش هم به همين صورت است مثل تميز کردن ديوار که کودک مجبور مي شود قسمت ديگري از آن را نيز تميز کند يا مثلا اگرتمام اتاقش را نامرتب کرد از او بخواهيد علاوه بر اتاقش قسمت ديگري از خانه را هم مرتب کند.

ج) تحسينش کنيد: هنگامي که کودک به جاي کار اشتباهش کار درست و شايسته اي انجام داد او را تشويق کنيد و برايش جايزه اي کوچک در نظر بگيريد.

د) مثل هميشه قاطع باشيد: قاطع باشيد و از حرف خودتان کوتاه نياييد، مثلا اگر قرار شد کودکتان اتاقش را تميز کند بايد تمامش را خودش تميز کند.

اما در استفاده از روش هاي جايگزين تنبيه بدني کودکان ۲ نکته مهم نيز وجود دارد که بايد مد نظر قرار دهيد:

نکته اول) در نظر گرفتن سن و توانايي کودک هم بسيار مهم است و شما نبايد کودک را به خاطر کاري که فهم آن را ندارد، تنبيه کنيد. مثلا اگر کودکي تکاليفش را انجام نمي دهد و در حين انجام تکاليف فرار مي کند اول مطمئن شويد، کودک شما مشکل بيش فعالي يا مشکلات ديگر ندارد بعد براي تنبيه‌اش اقدام کنيد.

نکته دوم) هميشه به ياد داشته باشيد به کار بردن هر روش تربيتي براي انجام هر کار اشتباهي مانند خوردن يک قرص است براي تمام بيماري ها! که نه تنها موثر نيست بلکه ممکن است مضر هم باشد. مثلا براي کنترل بددهني کودکتان راه هاي ديگري وجود دارد که در شماره هاي گذشته به آن اشاره کرديم، اگر آن ها موثر نبودند آن گاه مي توانيد از اين روش استفاده کنيد ضمن اين که خودتان هم بايد مسئوليت پذير باشيد شايد اعمال شما باعث شده کودکتان بي ادب و بددهن شود يا والديني که در مقابل هر خواسته منطقي و غيرمنطقي کودکشان مي گويند:«نه» بايد منتظر لجبازي و انجام رفتارهاي اشتباه از سوي کودکشان باشند.

منبع روزنامه خراسان